Net zoals vorig jaar [1] wil ik ook nu, enkele dagen voor het einde van 2017, terugblikken op wat in mijn ogen de belangrijkste overlijdens van het jaar zijn [2]. Dat is natuurlijk geen eenvoudige opdracht. Elk jaar, bijvoorbeeld, overlijden meer dan 100.000 Belgen. Een strenge selectie dringt zich dan ook op. Het onderstaand overzicht is dan ook verre van volledig en is enkel mijn interpretatie van wat me voldoende belangrijk lijkt om te vermelden. In elk geval is ook 2017 een jaar waarin vooral onbekende en onschuldige mensen de dood hebben gevonden omdat de belangrijkste problemen op onze planeet niet worden aangepakt.
Maar goed, we beginnen onmiddellijk met de verrassendste namen.
Pamela Anderson. Hebben onze kranten en televisiezenders iets gemist? Neen, het blijkt te gaan om een Britse filosofe. Pseudo-actrices hebben natuurlijk meer nieuwswaarde.
Patti Smith. Dit blijkt dan weer een republikeinse volksvertegenwoordigster uit de staat Oregon te zijn. Goed nieuws, met andere woorden.
Michael Jackson. Wacht, was die al niet dood? Het blijkt te gaan om de republikeinse ex-burgemeester van een klein stadje in Louisana. Zijn dood was echter geen goed nieuws voor de bestuurster van de auto waar hij tegen hoge snelheid tegenknalde, want zij heeft dat ongeval ook niet overleefd.
Er is trouwens ook een Nix gestorven, maar zijn voornaam was gelukkig Bern. De heer Nix in kwestie speelde lang geleden nog bij James White & The Contortions en werkte nadien ook nog samen met John Zorn en Marc Ribot.
Nu we er toch over bezig zijn, zullen we maar meteen overstappen naar de wondere wereld van de muziek.
Zelfs als ik alle commerciële onbenullen en hoogbejaarde zeuren oversla, blijft het een lange lijst. Zo zijn (gewezen) bandleden overleden van onder meer Dead Moon, Marilyn Manson, The Wailers, AC/DC, The Hellacopters, Soundgarden, Linkin Park en Hüsker Dü. Er is zelfs iemand van The Rolling Stones gestorven, als we Anita Pallenberg mogen meetellen. Verder hebben The Heartbreakers zonder Tom Petty weinig bestaansreden meer en zit een reünie van de originele line-up van Faith No More er zonder Chuck Mosley niet meer in.
Buiten Frankrijk, waar de onbegrijpelijk populaire Johnny Halliday zowat een staatsbegrafenis in aanwezigheid van alle nog levende Franse presidenten heeft gekregen, was het meest besproken overlijden wel dat van Chuck Berry. Berry werd ooit veroordeeld voor gewapende overvallen, autodiefstal, belastingfraude en drugsbezit. Hij is ook ooit aangeklaagd voor het installeren van camera's in de vrouwentoiletten van zijn club en voor seks met een veertienjarig meisje. Daarnaast heeft hij ook nog muziek gemaakt.
Voor mij is 2017 echter het jaar waarin de krautrockband Can definitief werd gedecimeerd. Op enkele maanden tijd verloren we zowel Holger Czukay als Jaki Liebezeit, bij liefhebbers van mijn DJ-sets en van het vroegere radioprogramma van Gust De Coster vooral bekend als de begeleiders van Jah Wobble op de klassieker 'How much are they?'.
En dan is er natuurlijk nog de mislukte singer-songwriter Charles Manson. Deze racistische psychopaat die zijn jeugd doorbracht door in gesloten instellingen andere jongetjes te verkrachten, is natuurlijk berucht voor een aantal opzienbare moorden, maar slechts weinigen vermelden dat de slachtoffers specifiek werden geselecteerd op basis van zijn frustratie om het gebrek aan erkenning voor zijn muzikale output. Het eerste slachtoffer was een muzikant die weigerde in zijn band te spelen. Sharon Tate en anderen woonden in het voormalige huis van een producer die niet met hem wilde werken. De bekende swastika op zijn voorhoofd heeft hij overigens pas in de gevangenis laten zetten om bescherming te krijgen [3].
Traditioneel zijn er ook een hele reeks overleden acteurs en actrices. De lijst is immens lang, maar sommige namen springen er toch wel uit, zoals John Hurt, Jean Rochefort of Gordon Kaye, waardoor Café René op zoek moet naar een overnemer.
2017 is het jaar van 'Return to Twin Peaks', het werkelijk ongenietbare vervolg op een cultreeks die ooit het hele televisielandschap heeft hervormd. Ik hoop dat ik nooit een aflevering van dit onding hoef te herbekijken, maar de timing zat alvast goed. Kort na de opnames zijn immers Warren Frost, ooit nog dokter Hayward, Michael Parks, ooit nog drugshandelaar Jean Renault, en Harry Dean Stanton, ooit nog een bejaarde inwoner van het lokale trailer park, overleden.
Voor de minderwaardezoekers is er het overlijden van Roger Moore. Iedereen kent hem als James Bond, die in dienst van koningin en vaderland alles overhad voor zijn geliefde Groot-Brittannië. In werkelijkheid liep dat natuurlijk anders. Moore was een zelfverklaarde conservatief, aanhanger van David Cameron en tegenstander van immigratie die zijn trouw aan het vaderland toonde door de laatste 40 jaar van zijn leven als fiscaal vluchteling in Monaco te wonen.
Een vergelijkbaar geval is Jerry Lewis, vooral bekend om zijn komische rollen maar uit het zicht van de camera's eigenlijk een rechtse etter die zowel George Bush als Donald Trump steunde. De idee dat toch iemand Trump een echte president vindt, is op zich natuurlijk wel een geslaagde grap.
Het opvallendste overlijden in deze categorie is echter dat van Bill Paxton, onder meer bekend als de jonge, irritante punk wiens hart uit zijn lijf wordt gerukt door de enige echte Terminator. Paxton speelde niet enkel een punk, overigens. Hij heeft begin jaren 1980 nog zelf in een alternatieve band gespeeld en was een jeugdvriend van Mike Muir van Suicidal Tendencies. Of hij ook een fan van Dead Kennedys was, zou ik niet kunnen zeggen, maar hij had er in elk geval een goede reden toe. In 1963 was hij als klein jongetje immers in Dallas getuige van de moord op president Kennedy [4].
Een verwante categorie is de lijst der overleden regisseurs en die bestaat dit jaar bijna uitsluitend uit regisseurs van horrorfilms.
De wereld der kwaliteitsfilms vol bloederige lijken en afgehakte ledematen verloor dit jaar Tobe Hooper, vooral bekend van die ene slachting in Texas die niet aan te lakse wapenwetten te wijten was, en Umberto Lenzi, bekend van subtiele, intimistische portretten met titels als 'Cannibal ferox' of 'Eaten alive'. We zullen echter ook moeten wennen aan een wereld zonder George A. Romero, wiens overlijden de oppervlakkige massamedia uiteraard hebben genegeerd. Tot nader order is hij nog niet als zombie uit zijn graf gekropen, wat eigenlijk wel spijtig is.
Van mensen die verstandig entertainment bieden, is het geen grote stap naar mensen die op een entertainende manier verstandig zijn. Ook dit jaren verloren we weer enkele originele denkers en wetenschappers.
De eerste in de rij is de filosoof Derek Parfit, een fervent verdediger van actief altruïsme en moreel realisme. Al dat belachelijk postmodernisme ten spijt kennen morele vragen wel degelijk juiste en foute antwoorden. Hij was overigens een al even fervent verdediger van de procrastinatie. Zijn eerste boek verscheen in 1982 en zijn tweede boek verscheen in 2011. Thuis ging het al niet veel beter, want hij leerde zijn toekomstige vrouw kennen in 1982 en trouwde uiteindelijk met haar in 2010.
De socioloog Peter Berger is vooral interessant voor zijn theorie over de zogenaamde Kennisklasse, een nieuwe sociale klasse die van de traditionele middenklasse verschilt omdat ze niet draait om productie of verkoop, maar om de ontwikkeling van nieuwe ideeën. Deze klasse is grotendeels atheïstisch, maar is op dat vlak niet representatief voor de hele mensheid. Daar schuilt volgens mij een groot gedeelte van de oorzaak van de populariteit van conservatieve populistische politici.
Verder moeten we het ook stellen zonder Mark Fisher, wiens belangrijkste theorie inhoudt dat het kapitalisme de mensen zo sterk heeft beïnvloed dat ze zich geen alternatief meer kunnen inbeelden. Dat is een deprimerende gedachte. Fisher heeft dan ook zelfmoord gepleegd.
Aan het andere eind van het spectrum bevond zich dan weer de Duitse charlatan Ryke Geerd Hamer, de grondlegger van wat hij een revolutionair nieuw medisch concept noemde, de Germaanse Nieuwe Geneeskunde. Hij verkondigde onder meer dat kanker geen ziekte was, maar een lichamelijke reactie op een psychologisch trauma. De kankerbehandelingen in ziekenhuizen vallen dan ook niet onder de geneeskunde, maar maken deel uit van een Joods complot om bij niet-Joden computerchips met een gifcapsule in te planten die via een satellietverbinding kunnen worden geactiveerd om uiteindelijk te leiden tot een wereld waarin enkel nog Joden leven. Hamer is regelmatig vervolgd voor de dood van patiënten die zich door hem lieten behandelen. Ik kan enkel concluderen dat idiotie een doodsoorzaak is en als aandoening moet worden erkend.
Het kan echter nog absurder. In de VS overleden Albert Stubblebine, zonder twijfel de excentriekste van alle Amerikaanse militairen en in zijn eentje een argument tegen het groteske budget van het Amerikaanse ministerie van Defensie, en zijn inspiratiebron, de zelfverklaarde sjamaan Jim Channon.
Stubblebine was betrokken bij een aantal bedenkelijke militaire operaties, zoals de invasie van Grenada en kreeg uiteindelijk een hoge functie in de militaire inlichtingendienst. Channon en Stubblebine waren ervan overtuigd dat de toekomst van het Amerikaans leger bestond in de opleiding van strijdende monniken met paranormale gaven [5] . Stubblebine probeerde herhaaldelijk zelf door muren te lopen en trainde soldaten om door pure wilskracht onzichtbaar te worden. Hij probeerde wolken te bevelen zich te verplaatsen en trachtte tijdens een galadiner met een hoop generaals op telekinetische wijze lepels te buigen. Hiervoor werd hij uiteindelijk ontslagen, want een van de generaals vond hem een satanist. Stubblebine en Channon werden niet beschouwd als dorpsgekken, maar eindigden als dikbetaalde consultants van privébedrijven.
In de meeste landen is de grens tussen het bedrijfsleven, de top van het leger en de politiek zeer vaag geworden en dus wordt het tijd om even te kijken naar de politici die niet langer geld aan verkiezingscampagnes hoeven uit te geven. Ook dit is een lange lijst, van Etienne Tshisekedi tot Philippe Maystadt, maar enkelen verdienen toch een aparte vermelding.
Voor communisten is het altijd gevaarlijk zich te laten inlijven door een traditionele sociaaldemocratische partij. Dit weten nu ook de nabestaanden van de Brit Mike Hicks, ooit nog secretaris-generaal van de Engelse communistische partij. Toen de lokale afdeling van Labour in Bournemouth hem tot ere-voorzitter wilde benoemden, kreeg hij spontaan een fatale hartaanval.
Russische politici leiden een veel gevaarlijker leven dan de gemiddelde inwoner van Syrië, maar de louche zakenman, volksvertegenwoordiger zonder oog voor het volk en directeur van een petroleumbedrijf Vasily Tarasyuk heeft met zijn overlijden toch wel de aandacht getrokken. Iemand moet me eens uitleggen hoe hij erin is geslaagd tijdens zijn vakantie te verdrinken in de Dode Zee, een waterlichaam met een zo hoge densiteit dat mensen erop blijven drijven. Maar het was natuurlijk een tragisch ongeval.
In elk geval heeft gedurende heel het jaar niemand de politieke verslaggeving meer beheerst dan Donald Trump. Dit roept dan ook op om een aparte categorie, de overledenen die een band met Trump hadden.
Richard Bascioni was een New Yorkse grootgrondbezitter die veel panden bezat op en rond Times Square, een wijk die toen vooral uit sexshops en aanverwante cinemazalen bestond. In de jaren 1980 werd heel de wijk opgekocht en opgekuist door de jonge Donald Trump. Trump heeft hier voor het eerst en misschien zelfs voor het laatst veel geld aan verdiend [6], maar de vraag blijft of dit voor de stad eigenlijk wel een verbetering was.
Nicodemo Scarfo was een plaatselijke mafioso die ooit is veroordeeld omdat hij Trump tijdens de ontwikkeling van weer maar eens een vastgoedproject probeerde af te persen. Ondanks deze uiterst verzachtende omstandigheden is hij toch in de cel gestorven.
Adnam Khashoggi was een Saoedische wapenhandelaar die uiteraard bij een hoop louche deals was betrokken, waaronder de Iran-Contra affaire. Met zijn miljoenen kocht hij onder meer de Nabila, op dat ogenblik het grootste yacht ter wereld [7]. Toen hij geld nodig had, verkocht Khashoggi het yacht aan een bevriende dictator, de sultan van Bruneï, die het een paar jaar later voor 29 miljoen dollar aan Trump heeft verkocht. Trump heeft het vervolgens zelf voor 20 miljoen dollar aan een Arabische prins verkocht. Dat is dus 9 miljoen dollar verlies, oftewel een perfecte illustratie van 'the art of the deal'.
De ergste figuur in deze categorie is echter Peter Smith, een naam die klinkt als het slecht gekozen pseudoniem van een niet al te snuggere spion. Het was zijn echte naam, maar verder zitten we niet ver van de waarheid. Smith was een rijke bankier van zeer rechtse signatuur die in 1993 onder meer een aantal soldaten heeft betaald om Bill Clinton van allerlei wandaden te beschuldigen. Dit heeft tot niets geleid, maar in 2016 was Smith klaar voor het grote werk. Hij heeft Russiche hackers betaald om de mailbox van Hillary Clinton te kraken en mails te zoeken die hij kon gebruiken om haar campagne te ondermijnen. Die mails zijn later trouwens bij Wikileaks beland. Toen het onderzoek naar eventuele internationale inmenging in de presidentsverkiezingen aanving, werd Smith dood aangetroffen. Officieel heeft hij zelfmoord gepleegd, volgens een briefje onder meer omdat hij ziek was en omdat zijn levensverzekering afliep. Niemand wist dat hij ziek was en volgens mij kan een rijke bankier in de VS gemakkelijk een nieuwe levensverzekering krijgen.
Misschien zullen we ooit nog alle feiten kennen, maar dat hangt in sterke mate af van het werk van gedetermineerde onderzoeksjournalisten. Het is dan ook tijd om eens te kijken naar de opvallendste overlijdens in het mediawereldje.
Een van die onderzoeksjournalisten was Les Whitten, die onder meer ophefmakende stukken schreef over de plannen van de CIA om Fidel Castro te vermoorden, over de illegale afluisterpraktijken van Edgar J. Hoover en over het Watergate-schandaal. De twee FBI-agenten die in opdracht van president Nixon probeerden de kantoren van de democraten in het Watergate-gebouw af te luisteren, hebben er omstreeks 1973 zelfs aan gedacht hem te vermoorden door zijn aspirine te vergiftigen met LSD. Hip en eigentijds, moet ik zeggen.
Roger Ailes, ex-ceo van Fox News en protégé van Ruport Murdoch, is dit jaar ook van zijn voetstuk gevallen. Die val kwam blijkbaar hard aan, want hij is enkele dagen later aan een hersenbloeding gestorven. Uiteindelijk hebben de talrijke beschuldigingen van seksuele intimidatie zijn carrière beëindigd, maar hij heeft wel gedurende jaren een netwerk van rechtse talkshows kunnen uitbouwen die dagelijks propaganda hebben verspreid en elke welgemeende of verstandige kritiek op rechtse politici in diskrediet hebben gebracht. De schade die hij heeft aangericht, zal nog jaren blijven nazinderen.
Een dubieuze figuur in het medialandschap was Hugh Hefner, die na een jarenlange aftakeling uiteindelijk toch is overleden. Hij heeft zowel goede als slechte initiatieven op zijn naam staan, maar zijn meest bizarre wapenfeit blijft toch de sylvilagus palustris hefneri naar hem is vernoemd. Dat is een konijn dat op moerasachtige grond leeft. In elk geval was Hefner een kleurrijke figuur, wat stilaan ook zeldzaam begint te worden.
Zowel Ailes als Hefner, die elk op hun eigen manier met mooie vrouwen omgingen, zijn als multimiljonairs gestorven. De eindejaarsperiode zorgt jaarlijks voor een toename van het aantal depressies en zelfmoorden, maar gelukkig valt hier en daar ook wat troost te vinden. In 2017 zijn namelijk ook een aantal rijke bankiers en zakenlieden gestorven.
Jean-Paul Chifflet, gewezen ceo van de Franse bank Crédit Agricole is zijn sector wel zeer trouw gebleven. Aangezien de instelling vooral krediet verleent aan landbouwers is hij dan maar gestorven door van zijn elektrische grasmaaier te vallen.
Minder humoristisch is het overlijden van David Rockefeller, erfgenaam van het bekende familiefortuin en politieke intrigant van het laagste niveau. Als ceo van Chase Manhattan, een van de grootste banken ter wereld, had hij uiteraard veel hooggeplaatste politieke contacten. Hij had een voorliefde voor zakelijke deals met dictators en totalitaire regimes. Zijn doortastende verdediging van de Amerikaanse zakenbelangen leverde hem persoonlijke briefings door de CIA op. Hij was op de hoogte van de Amerikaanse plannen om Salvador Allende ten val te brengen en Chili aan Pinochet over te leveren. Hij wist toenmalig president Carter ervan te overtuigen de aftezette Iraanse shah Reza Pahlevi asiel te verlenen, wat leidde tot een conflict dat nu nog steeds velen in Washington en Teheran obsedeert. Helaas is hij 101 jaar oud geworden. De wereld is niet rechtvaardig.
Het kan echter nog erger. In Frankrijk overleed Lilianne Bettencourt, tot dan toe officieel de rijkste vrouw ter wereld en de erfgename en hoofdaandeelhoudster van L'Oréal [8]. Het begon al niet goed, want L'Oréal is in de jaren 1930 opgericht door nazi-sympathisanten en werd na de Tweede Wereldoorlog gebruikt als een toevluchtsoord waar Franse collaborateurs goedbetaald werk konden krijgen. De vader van Bettencourt gebruikte zijn fortuin om extreemrechtse organisaties aan beide zijden van de wet te financieren. Zelf was ze onder meer een notoire belastingontduikster. Ze gebruikte dat zwart geld niet om elke dag kreeft of oesters te eten, maar om met illegale schenkingen de verkiezingscampagnes van onder meer president Sarkozy te steunen.
Een andere overleden zakenman is Antonio Carluccio, bij het grote publiek vooral bekend als bekroonde chef en sympathiek ogende presentator van diverse kookprogramma's. We mogen echter niet vergeten dat het Britse parlement in 2007 de wetgeving heeft moeten verscherpen om te beletten dat de fooien van het personeel in zijn restaurants niet van hun eigenlijke loon werden afgetrokken.
Van de keuken naar dode dieren is voor velen slechts een kleine denksprong en ook op dat vlak vallen enkele eigenaardige overlijdens te melden.
De eigenaars van racepaarden hebben het blijkbaar soms moeilijk namen voor hun geliefde dieren te vinden. Wie noemt zijn paard nu Louis XIV of Ben's Cat? Een ander geëuthanaseerd paard heette dan weer Inside Information, wat me in een sector beheerst door bookmakers en gokverslaafden nogal provocerend lijkt.
Veel dramatischer is echter het overlijden van Jeremy. Het blijkt te gaan om een gemuteerde huisjesslak. Normaal gezien, draaien de curven in die huisjes naar rechts, maar bij tegendraadse Jeremy draaiden ze naar links, wat haar een levenslang verblijf in een onderzoekslaboratorium heeft opgeleverd. De naam is een verwijzing naar Jeremy Corbyn, die Groot-Brittannië ook naar links doet draaien, en niet naar de baas van het Leuvense etablissement Rock Café, hoewel de snelheid waarmee die laatste zijn mails beantwoordt het tegendeel laat vermoeden.
Men zou bijna vergeten dat het afgelopen jaar ook echte helden zijn gestorven. Zoals altijd, blijven de meesten onder hen echter nobele onbekenden wiens daden door de massamedia worden genegeerd of geminimaliseerd. Ik beperk me tot een veelzeggend voorbeeld.
Robert Grodt was een ambulancier die deelnam aan de Occupy Wall Street-beweging, maar concludeerde dat de strijd om een betere wereld meer vergde dan wat spandoeken en facebookpetities. Hij vertrok naar Syrië om te vechten aan de zijde van de YPG in de autonome Koerdische enclave van Rojave, alwaar hij uiteindelijk in de strijd om Raqqa is gesneuveld. Hij was overigens niet de enige buitenlander die de YPG heeft vervoegd. In totaal zijn al meer dan 400 mensen uit allerlei landen ingegaan op de recruteringscampagne met de naam 'Lions of Rojava', maar dat zijn er waarschijnlijk nog niet genoeg [9].
Voor Leuvenaars hebben al die overlijdens echter geen ingrijpende gevolgen gehad. Voor ons is 2017 natuurlijk voor altijd het jaar waarin we Fred Velghe zijn verloren. De alomtegenwoordige Fred was een van de sterkhouders van onze alternatieve scene, altijd op zoek naar de beste bands en altijd bereid de lokale scene zijn steun te geven. Een avond waarop men Fred niet tegen het lijf liep, was een avond waarop men thuis in de zetel zat. Hij wordt overal en door iedereen gemist, veel meer dan eender welke bekende wereldburger in eender welk jaaroverzicht.
------------------
[1] Wie het zich niet herinnert, mag het overzicht van 2016 natuurlijk altijd eens nalezen.
[2] En nu maar hopen dat de komende dagen geen schokkende gebeurtenissen me dwingen de tekst te corrigeren.
[3] Dit heb ik twee jaar geleden vernomen van zijn cipier. Het Leuvense caféleven heeft nog zijn momenten.
[4] Er bestaan zelfs foto's waaruit blijkt dat hij op het ogenblik van de fatale schotten werkelijk dichtbij de auto van de president stond.
[5] Voor een betere weergave van hoe gek Channon echt was, verwijs ik graag naar de film ‘The men who stare at goats’, gebaseerd op zijn handleiding voor een toekomstig gevechtsbataillon.
[6] Uiteindelijk gaan de meeste zakelijke initiatieven van Trump failliet, meestal omdat ze op dwaze uitgangspunten zijn gebaseerd.
[7] Wie het yacht eens wil zien, moet naar de videotheek, voor zover dat nog bestaat, want het komt uitgebreid in beeld in de Bond-film 'Never say never'.
[8] Niet de rest van de aandelen in betere handen zijn. Ze heeft immers een groot gedeelte van het bedrijf verkocht aan Nestlé, een bedrijf dat zich tegenwoordig specialiseert in het lobbyen voor de volledige privatisering van alle drinkwatervoorzieningen ter wereld.
[9] Wie zich fit genoeg voelt, kan hier de nodige informatie vinden.
