Vandaag, 14 juni 2018, wordt de eerste wedstrijd gespeeld van het WK voetbal. Op het programma staat traditiegetrouw de eerste match van het gastland. Op sportief vlak zou dat voor de Russen geen probleem mogen zijn, want hun tegenstander is niemand minder en vooral niemand meer dan Saoedi-Arabië, een land dat niet echt bekendstaat om zijn wereldelftal en waar het voor de jeugd moeilijker is een vlak stuk grasland te vinden dan een derde vrouw te kopen, een Filipijnse gastarbeider te mishandelen of een wahabistische imam in het buitenland te financieren. Maar ik wil het natuurlijk niet over de meer dan waarschijnlijke zege van de Russische nationale ploeg hebben.
Ik weet dat veel mensen uitkijken naar dit WK en geen enkele wedstrijd willen missen. Ik weet ook dat veel landgenoten geloven in de kansen van de Belgische ploeg en zelfs op een allereerste wereldtitel ooit durven hopen. Ik weet dat voetbal in feite een van de sociale bindmiddelen van de Europese Unie is [1]. Ik weet dat voetbal in veel landen een van de weinige mogelijkheden vormt voor kansarme jongeren om hun sloppenwijk te ontkomen. Ik weet dat ik enthousiaste voetballiefhebbers niet per definitie mag gelijkschakelen met de beelden van het Heizeldrama die ik als jongeling in 1985 op televisie heb gezien.
Ik weet echter ook dat Rusland een dictatuur is. Het land wordt geregeerd door een van de meest cynische, criminele en meedogenloze heersers die deze eeuw tot nu heeft voortgebracht. De eliminatie van president Poetin zou overigens niet zo heel veel oplossen, want de opvolger zou ongetwijfeld uit zijn al even onbetrouwbare, hebzuchtige en gewetenloze entourage komen.
Op zich is dit natuurlijk geen nieuws. We horen in West-Europa regelmatig harde kritiek op het Russische regime. In Nederland zijn de Russen niet meer zo populair sinds ze in Oost-Oekraïne een vliegtuig vol toeristen hebben neergeschoten. In Groot-Brittannië zijn de Russen zwaar op de korrel genomen na een gifgasaanval op twee dissidenten die ze in Moskou voor het gemak verraders noemen. In landen als Estland of Litouwen wordt volop gelobbyd voor meer openlijk machtsvertoon van de NATO om een eventuele terugkeer naar de Russische invloedssfeer te allen prijze te vermijden.
Al die wantoestanden blijken echter geen rol te spelen zodra er een wedstrijdje voetbal op het programma staat. Blijkbaar moeten we alle politieke overwegingen maar even loslaten zodra er twee elftallen tegen een bal beginnen te schoppen. Blijkbaar mogen we wel verontwaardigd zijn, maar dan enkel op de juiste tijdstippen en al zeker niet wanneer dit mensen het genot ontzegt naar een voetbalmatch te kijken. Ik vraag me af wat de slachtoffers van de Russische dictatuur [2] ervan vinden dat ze gedurende enkele weken op geen enkele solidariteit meer hoeven te rekenen.
Laten we dit even vergelijken met dat andere zeer omstreden wereldkampioenschap, het WK voetbal 1978 in Argentinië. De Belgen waren er toen niet bij, want zij waren al tijdens de voorrondes uitgeschakeld. De Hollanders [3] waren wel van de partij, helemaal tot in de finale zelfs. Het werd op twee vlakken een nederlaag.
Over de wedstrijd zelf wil ik het kort houden. De Argentijnen hebben gewonnen. Dat was op zich al een hele klap voor de trotse Hollanders, die zichzelf uiteraard weer eens als de besten ter wereld beschouwden.
Het was ook een morele nederlaag. Terwijl de voetballers op het veld hun bankrekening vulden, vonden in heel het land protestacties plaats tegen de Argentijnse dictatuur. Zowat heel links, van gevestigde intellectuelen tot jonge punks in kraakpanden, was van mening dat het Hollands elftal het WK beter zou boycotten en dat eigenlijk niemand mocht deelnemen aan een tornooi in een land met een bloederige dictatuur.
De vraag is trouwens in welke mate de Hollanders de finale eigenlijk van Argentinië hadden mogen verliezen. In 2012 is immers uitgekomen dat de Argentijnse dictator Videla de Peruaanse dictator Bermudez had omgekocht. Het Peruaanse elftal zou opzettelijk van Argentinië verliezen en het gastland zo de kans geven naar de finale door te stoten. Men zou verwachten dat hiervoor heel wat cash is versast van een Argentijnse rekening naar de rekening van de Peruaanse president, maar de omkoping draaide ditmaal niet om een financiële tegenprestatie. In ruil voor de Peruaanse nederlaag heeft Videla een hoop Peruaanse dissidenten die in zijn land verbleven in de gevangenis gesmeten. Die opsluiting zonder rechtsgrond paste volledig in Operatie Condor, een door de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken Kissinger opgezet hulpprogramma voor Zuid-Amerika. Men moet daarbij niet denken aan Vredeseilanden, Broederlijk Delen of het bouwen van schooltjes in Afrikaanse dorpjes zonder stromend water. De hulp was bedoeld voor Zuid-Amerikaanse regeringen en omvatte onder meer een door de CIA verstrekte cursus foltertechnieken om linkse activisten te dwingen hun kameraden te verraden.
Ik zie weinig verschil met de situatie in Rusland. De kans dat de Belgen het tornooi winnen, is niet zo groot als bepaalde optimisten blijkbaar denken, maar de morele kwestie weegt natuurlijk nog veel zwaarder door. Het huidige Russische regime is niet beter dan de militaire junta die Argentinië tussen 1976 en 1983 leidde [4]. Er is geen sprake van democratie, politieke oppositie wordt onmogelijk gemaakt, de mensenrechten worden geschonden en de economie is vervangen door een geïnstitutionaliseerde corruptie. Bovendien weten we allemaal dat de Russische sportfederaties er niet van wakker liggen op industriële schaal doping te gebruiken om in de naam van het vaderland prestigieuze overwinningen te boeken.
De vraag is dan ook waarom er nu amper protesten zijn. Wij leven niet in Israël, waar elke betoger voor zijn leven moet vrezen omdat de regering nu eenmaal niet genoeg gevangeniscellen heeft om iedereen gewoon te arresteren. Wij leven niet in China, waar zelfs facebook wordt gecensureerd door een overheid die nog niet beseft dat sociale media vooral worden gebruikt om foto’s van maaltijden en jonge katten te verspreiden. Wij kunnen het ons permitteren op diverse manieren te protesteren tegen de deelname van onze Belgische nationale ploeg aan het WK in Rusland, maar wij doen dat blijkbaar amper tot niet.
In 1978 brachten Freek de Jonge en Bram Vermeulen, op dat ogenblik twee van de bekendste stand-up comedians en cabaretiers van Nederland, onder de naam Neerlands Hoop een LP uit met de titel ‘Bloed aan de paal’. De LP bevat liveregistraties uit hun concerttournee met dezelfde titel. Alle songs en sketches hebben betrekking op het voetbaltornooi en op de Argentijnse gewoonte elke tegenstander spoorloos te laten verdwijnen [5].
Voor de actie van Neerlands Hoop was er eigenlijk amper een debat over de deelname aan het tornooi. De legioenen voetbalfans keken ernaar uit en de gevestigde politici durfden hun achterban niet te confronteren met de waarheid over de regering van het gastland. Met hun theatershow wisten ze het publieke debat echter op gang te trekken en begon het protest steeds luider te klinken, van petities tot parlementaire vragen. De spelers van Oranje moesten naar hun vliegtuig worden gesmokkeld omdat betogers de vertrekhal van Schiphol hadden geblokkeerd. Dat de toenmalige trainer van het Nederlandse elftal, Ernst Happel, zich liet verleiden tot de uitspraak “Wat kunnen mij de mensenrechten schelen, we gaan naar Argentinië om te voetballen, politiek interesseert mij niet'' wakkerde het vuur enkel aan [6].
Op den duur sijpelde de discussie zelfs binnen in de rangen van de Nederlandse voetbalploeg zelf. Als ze de wereldtitel zouden winnen, zou de ploeg weigeren de beker uit de handen van dictator Videla zelf te ontvangen en enkele voetballers spraken zich in de media hard uit over de mensenrechtenschendingen in Argentinië [7]. Het heeft allemaal niet veel uitgehaald, maar niets doen, is zeker geen betere keuze.
Op dit ogenblik zie ik geen acties tegen de vaststelling dat een door en door corrupt en onbetrouwbaar regime de toestemming heeft gekregen een internationaal voetbaltornooi te organiseren. Er is geen noemenswaardig protest tegen de Belgische deelname aan deze PR-stunt van de Russische regering. Ook in andere landen blijft het onrustwekkend stil. Blijkbaar interesseert het niemand meer. Ik vraag me af hoe onverschillig de bevolking zal blijven als onze jongens met de rode shirts in 2022 naar Qatar moeten. In Qatar worden de stadions door halve en hele slaven gebouwd, worden vrouwen onderdrukt en bestaat er geen vrijheid van meningsuiting of vrije pers. Als de protesten tegen een deelname aan het WK in Qatar plots heel sterk zouden oplaaien, zal ik enkel kunnen concluderen dat van de Russen nu eenmaal meer wordt getolereerd omdat ze blank zijn.
------------------------
[1] Zie hiervoor onder meer een uitgebreide beschrijving van de wijze waarop voetbal slaagt waar andere concepten, zoals de gedeelde Europese waarden of zo, falen in “Postwar: A History of Europe Since 1945” van de in 2010 overleden Britse historicus Tony Judt.
[2] Ik bedoel natuurlijk de slachtoffers die nog in leven zijn en dus niet de talloze mensen in binnen- en buitenland die al zijn vermoord omdat ze Poetin durfden te bekritiseren.
[3] Als het over voetbal gaat, is het ongepast over Nederlanders te spreken.
[4] Ironisch genoeg is het net een door henzelf begonnen oorlog die de militairen uit het paleis wist te verdrijven. Blijkbaar hadden ze niet veel geleerd van de Griekse kolonels, die hun lot hadden bezegeld met een ondoordacht conflict in Cyprus, en vonden ze het een verstandige zet hun eigen betwiste eilandengroep, de Falklands, binnen te vallen.
[5] Spoorloos voor hun eigen omgeving, bedoel ik natuurlijk. De regeringstroepen wisten maar al te goed in welke foltercel welke tegenstander werd ondergebracht.
[6] Voor een goed artikel over de protesten verwijs ik graag naar https://www.trouw.nl/home/-bloed-aan-de-paal-en-bal-op-de-paal~a65f1eef/
[7] Onder hen onder meer Jan Mulder, wat ook wel mag worden vermeld.
