In deze reeks probeer ik een aantal valse begrippen te ontmaskeren en eerlijker of correcter alternatieven te suggereren. De volgorde waarin de begrippen aan bod komen, is vrij toevallig gekozen en moet niet als een rangorde worden geïnterpreteerd. De zesde aflevering in de reeks betreft een uitzonderlijk domme uitspraak die het politieke wereldje nochtans als een onbetwistbare waarheid blijft herhalen.
Het gebruik van een vals begrip is in mijn ogen niet hetzelfde als een vergissing. Het gaat hier wel degelijk om woorden en uitdrukkingen die moedwillig, met voorbedachten rade en om zuiver ideologische redenen verkeerd worden gebruikt om de indruk te wekken dat een bepaald politiek standpunt eigenlijk een objectieve en rationele vaststelling is. Ik heb het hier, met andere woorden, over subtiel verborgen propagandaboodschappen die zo wijdverspreid worden gebruikt dat velen niet meer beseffen dat ze de werkelijkheid niet correct weergeven.
Vals begrip: “De kiezer heeft altijd gelijk”
Aanverwante terminologie: “het is de wil van de kiezer”, “de kiezer heeft gesproken”
Valse betekenis: In een democratie hebben de kiezers het laatste woord. Zij verkiezen hun vertegenwoordigers en beoordelen die vertegenwoordigers weer tijdens de eerstvolgende verkiezingen. Dit leidt niet steeds tot de resultaten die de politici het liefst hadden gezien of die de zogenaamde experts met zekerheid hadden voorspeld. Als een partij wordt afgestraft, sluiten haar standpunten niet aan bij wat de kiezers willen. Als een partij veel verkozenen heeft, komen haar standpunten overeen met wat de kiezers op dat ogenblik belangrijk vinden. Als de verkiezingen geen duidelijke winnaar opleveren en tot een sterk versplinterd politiek landschap leiden, is er duidelijk een verdeeldheid in de samenleving en moeten de politici moeilijke onderhandelingen voeren om tot een compromis te komen. Ze kunnen nu eenmaal niet tegen de wil de kiezer ingaan, want de kiezer heeft in het verkiezingshokje gesproken. Ze mogen het oordeel van de kiezer niet in twijfel trekken, want vrije verkiezingen vormen de basis van de democratie.
Echte betekenis: De centrale denkfout die achter al het bovenstaande schuilt, is de veronderstelling dat alle kiezers rationeel denkende wezens zijn die tijdens elk bezoek aan het stemhokje weloverwogen keuzes maken op basis van hun eigen standpunten, voorkeuren en oordelen. Uit zowat elk onderzoek blijkt echter dat dit niet klopt.
Als alle kiezers alle verkiezingsprogramma’s zouden uitspitten en enkel zouden stemmen op de partijen of de kandidaten wiens standpunten en beloftes het meest met hun eigen voorkeur of belangen overeenkomen, zouden alle parlementen ter wereld er heel anders uitzien. In de praktijk blijken de kiezers vaak irrationele wezens te zijn die zich laten leiden door impulsen, emoties, oppervlakkige berichten in de media, het charisma waarmee politici hun boodschap kunnen brengen en de mate waarin ze een of meerdere kandidaten persoonlijk kennen. Vaak maken ze hun keuze niet op basis van argumenten of standpunten, maar op basis van veel minder inhoudelijke criteria.
Het gevolg is dat de kiezer helemaal niet altijd gelijk heeft. Er zijn zelfs mensen die in het stemhokje moedwillig tegen hun eigen belangen ingaan. Vroeger vertelde de pastoor de arbeiders in zijn kerk vanop het preekgestoelte dat iedereen die voor de goddeloze socialisten stemde zeker en vast in de hel zou branden. Nu spelen andere factoren een rol. Een kandidaat met een asociaal programma kan toch worden verkozen als hij maar vlot en gevat overkomt op televisie. Een partij die de politie meer macht wil geven, maakt meer kans als de media vlak voor de verkiezingen veel aandacht aan een paar geweldfeiten schenkt. Een lijsttrekker die vooral inhoudelijke argumenten gebruikt, wordt tijdens een debat overrompeld door concurrenten die vooral op de emoties van het publiek inspelen. Het gevolg is dat mensen veel hoop stellen in de verkiezingen, maar tegelijkertijd wel stemmen voor de partijen die hun problemen enkel erger zullen maken.
De enige kiezer die altijd gelijk heeft, is de kiezer die zich zeer goed informeert, de partijprogramma’s inhoudelijk bestudeert en zich geen mening laat opdringen. Helaas blijkt dit in de praktijk een minderheid te zijn. Het is nu gemakkelijk om naar de recentste presidentsverkiezingen in de VS te verwijzen, maar veel andere landen scoren eigenlijk niet beter. Het brexit-referendum is een goed voorbeeld. De rechtse politieke elite in Groot-Brittannië heeft ingespeeld op de angst voor immigranten, maar had zelf tot enig doel de macht niet langer met vertegenwoordigers van andere landen in Brussel te moeten delen. In Italië heeft Silvio Berlusconi ook weer stemmen gehaald, enkel en alleen omdat een bepaald percentage van de bevolking genoeg heeft van politieke correctheid en het recht opeist zich opnieuw te gedragen als een zuiderse macho die trots is op zijn land. In Turkije heeft de meerderheid van de bevolking om min of meer dezelfde reden gestemd op een crimineel wiens gedrag totaal in tegenspraak is met zijn imago van integriteit. In eigen land uiten de mensen hun ergernis aan de stijgende levensduurte door massaal te stemmen op partijen die enkel en alleen aan de belangen van de grote bedrijven en rijke landgenoten denken.
Die mensen zijn niet per definitie dom, maar ze zouden wel beter wat harder nadenken. Luiheid en gebrek aan interesse zijn geen goede eigenschappen wanneer de verkiezingsdag nadert. Ik rond dan ook af met een citaat van de Franse politicus Pierre-Paul Royer-Collard, getuige op de eerste rij van de voor- en nadelen van de Franse Revolutie en de daaropvolgende restauratie van de monarchie: “Vous ne vous occupez pas de politique, monsieur; je vous plains, car un jour la politique s'occupera de vous”.
Gesuggereerd begrip: “de goed geïnformeerde kiezer die over zowat alle maatschappelijke problemen hard heeft nagedacht, heeft meestal gelijk”
Aanvaardbare varianten: “de kiezer is het doel van allerlei pogingen tot manipulatie, maar hoeft zich hierdoor niet te laten beïnvloeden”
